De Krautrock Archieven

De Krautrock Archieven

een onderzoek

De term Krautrock is hier op mousique de laatste tijd nogal eens langsgekomen, vooral genoemd als verwijzing/inspiratiebron voor tal van hedendaagse bands.
Tijd voor een uitgebreid onderzoek.:wat is krautrock nu precies, welke bands horen tot die stroming, wat is hun invloed geweest?

De naam

Eerst maar even over de naam. Er is hier op de site al eens een discussie over geweest, Kraut zou duiden op een bepaald kruit wat je kunt roken en wat er bij veelvuldig gebruik dan toe leidt dat je dit soort vage muziek gaat maken. Dat is het dus niet. Ik heb me door een rasechte Duitser laten vertellen dat Kraut in de tweede wereldoorlog een scheldwoord van de Engelsen was voor Duitsers, afgeleid van Sauerkraut (zuurkool) waar Duitsers zo gek op zouden zijn. Krautrock is ook een song van de band Faust op hun album IV (1973). Een eerdere hint is ook al te vinden op het album Psychedelic Underground van Amon Düül, en wel de track genaamd `mama düül und ihre sauerkrautband spielt auf’ (1969). Waarschijnlijk is dat de Britse muziekpers hier het idee vandaan had om de groep Duitse experimentele bands uit de late jaren `60 en de jaren `70 zo te noemen. Krautrock betekent dus zoiets als Moffenmuziek en is eigenlijk een geuzennaam. Overigens is de term niet onomstreden, veel van de zogenaamde `krautrockbands’ herkennen zichzelf er niet in, en er was ook niet echt sprake van een vastomlijnde groep toentertijd; veel muzikanten kenden elkaar niet eens. En toch hebben ze desondanks veel gemeenschappelijk. Dat zit hem niet zozeer in de stijl van de muziek, maar veeleer in een gemeenschappelijke overtuiging/visie op muziek, kunst, de Duitse maatschappij.

Wat kenmerkt Krautrock en wat is hun invloed geweest?

Krautrock is (behalve bij muziekkenners) een relatief onbekende muziekstroming en weinig mensen zijn bekend met bands als Can, Faust, Amon Düül of Ash Ra Tempel (de meer electronisch georiënteerde artiesten als Kraftwerk, Tangerine Dream en Klaus Schulze zijn dan weer iets bekender). Toch hebben deze bands een grote en verstrekkende invloed gehad in de muziekwereld. In de tijd dat de Beatles nog brave popliedjes schreven en het Duitse poplandschap voornamelijk bepaald werd door Schlager waren onze Duitse vrienden al lichtjaren verder met hun experimentele psychedelische composities.

De sound van Krautrock bands is complex en loopt behoorlijk uiteen. Meestal is het een eclectische mix van psychedelische en progressieve rock, klassiek, avant/garde, freejazz en electronica. De belangrijkste overeenkomst tussen de verschillende groepen zat hem niet zozeer in de stijl, maar meer in de cultuur en de opvattingen over kunst die men had. In de naoorlogse periode was het voor Duitse kunstenaars en musici van groot belang weer een eigen (postieve) cultuur op te bouwen, en om niet teveel door Anglo-Amerikaanse muziek beïnvloed te worden hield men zich volledig afzijdig van Rock&Roll en andere populaire muziek uit die tijd. Er is op een gegeven moment wel een zekere invloed geweest van Britse en Amerikaanse bands als Pink Floyd, Frank Zappa en The Velvet Underground op onze Duitse vrienden; met name het meer experimentele werk van deze artiesten zorgde voor een soort kruisbestuiving met bands als Can. Maar omgekeerd zal er net zo goed sprake geweest zijn van beïnvloeding. Ook bij jaren `80 acts als Japan (vooral het solowerk van David Sylvian) en het latere werk van Talk Talk zijn duidelijk sporen terug te vinden. Sylvian heeft nog met Holger Czukay van Can samengewerkt, wat twee prachtige ambient-achtige albums heeft opgeleverd: Plight & Premonition (1988) en Flux & Mutability (1989).

Verder hebben de Krautrockbands een belangrijke invloed gehad op de ontwikkeling van de alternatieve rockmuziek, staan ze aan de wieg van de electronische en ambientmuziek en zijn ze van doorslaggevende betekenis geweest bij het ontstaan van een andere intrigerende stroming: de post-rock. De band Radiohead zegt zelf – bij monde van Thom Yorke – dat ze op OK Computer (1997) zwaar beïnvloed zijn door krautrock. Andere hedendaagse bands waar je kraut invloeden terughoort zijn: Stereolab, Broken Social Scene, Arcade Fire, Spiritualized, en dat zijn slechts een paar namen.

De significantie van deze stroming is duidelijk te zien als je een bezoekje brengt aan de gerenommeerde platenzaak: een apart vak voor Krautrock waar de prijzen per LP beginnen rond de €25,- en al snel oplopen. Originele persingen zijn al helemaal niet te betalen. Ook op marktplaats en discogs zitten krautrock-platen steevast in het hogere prijssegment. Het is duidelijk voer voor audiofielen en vinylfreaks.

Een overzicht van Krautrockbands

Helemaal uitputtend kunnen we hier niet zijn, maar ik zal proberen hier een zo compleet mogelijk overzicht te geven van de meest invloedrijke Krautrock-groepen met een korte typering en muziekfragment, zodat je een goed beeld krijgt van de hele stroming.

Amon Düül & Amon Düül II

Om te beginnen meteen een heel interessante: Amon Düül is begonnen als een Münchense studentencommune eind jaren `60 (een soort toenmalige Kytopia zeg maar). Aanvankelijk waren de opvattingen zeer ruimhartig en werd iedereen opgenomen in de band, of ze nu muziek konden spelen/ zingen of niet (erg hippie). Na verloop van tijd kwam het toch tot een breuk en splitste de groep zich in Amon Düül I en Amon Düül II. Bij de tweede groep werd meer nadruk op kwaliteit gelegd en dat leidde ook tot wat conventionelere muziek (wat heet), en tevens meer commercieel succes. Er was een aantal jaren een soort strijd gaande tussen I & II, waarbij men steeds min of meer tegelijkertijd een album uitbracht. In 1970 hield I ermee op, II hield het nog tot 1978 uit en is min of meer ten onder gegaan aan het commerciële succes (ze werden teveel ingekapseld door de muziekbusiness).

belangrijke albums

Amon Düül I: Psychedelic Underground (debuut, 1969), Paradieswärts (1970)
Paradieswarts met zijn eenvoudige structuur en simpele jams van piano, bas en gitaar is een aanrader. Het neigt naar drone-rock en hier en daar hoor je Velvet Underground doorschemeren. Neem het prachtige, wat naïeve Love Is Peace van ruim 17,5 minuten. Het klinkt allemaal heel ontspannen, open en intiem. Je zou willen dat je erbij was geweest.

Amon Düül II: Phallus Dei (debuut, 1969), Yeti (1970), Wolf City (1972)
Phallus Dei is meeslepende, klassieke krautrock, met een heerlijke baslijn. Voelt als één grote jamsessie. Yeti is een goed voorbeeld van Krautrock op het grensvlak met progressieve rock. Het is meteen duidelijk dat Amon Düül II technisch meer verfijnder en commercieel toegankelijkere muziek maakt: invloeden van rock&roll, progrock, psychedelica, het is allemaal terug te horen in deze plaat die inslaat als een bom. Toch geef ik persoonlijk de voorkeur aan het wat ongepolijste maar veel intiemere geluid van Commune I. Yeti is wel beter dan alles wat de progrock ooit daarna nog heeft voortgebracht. Wolf City is wat steviger en doet niet onder.

Can

Dan mijn persoonlijke favoriet: Can, ofwel: The Can.
Can is een band die zeer grote invloed heeft gehad binnen een zeer uiteenlopende waaier aan genre’s: avant-garde, ambient, (post-)punk, new wave en electronische muziek. Grote bands/artiesten als David Bowie , Joy Division, Talk Talk, Talking Heads, Pavement, The Stone Roses, Sonic Youth, Primal Scream, Radiohead, The Mars Volta en The Flaming Lips zijn naar eigen zeggen in meer of mindere mate door Can beïnvloed. En de hele post-rock scene is ernstig schatplichtig aan deze band.

Het latere werk van de band ken ik niet zo goed en is m.i. ook minder interessant. Met name de eerste drie albums zijn interessant, als ook het met een vertraging van dertien jaar uitgebrachte Delay. Het geluid van Can kenmerkt zich door een minimalistische benadering, veel improvisatie, veel jazz-invloeden, funk, garagerock, wat wereldmuziek (tribale ritmes!) en een fikse portie psychedelica. Dat maakt dat de muziek van Can een geweldige stuwende kracht bezit. Twee bandleden (waaronder Czukay) waren studenten van de electronica-pionier en avant-garde componist Karlheinz Stockhausen. Naast al die invloeden zijn er ook duidelijk Musique concrète elementen terug te horen, dit zal met de achtergrond van Czukay te maken hebben gehad.

belangrijke albums

Monster Movie (1969), Tago Mago (1971), Ege Bamyasi (1972)
Mijn favoriet is de dubbel-LP Tago Mago: heftige extatische jams, maar ook rustiger passages, zeer experimenteel. Kant 2 en kant 3 kennen elk maar 1 track: het 18-minuten durende niet te versmaden Halleluhwah en het ruim 17 ,minuten durende Aumgh, dat met gemak de soundtrack van een angstaanjagende horrormovie zou kunnen zijn. Ege Bamyasi is Tago Mago light, meer jazzy, wat toegankelijker, maar nog steeds niet te versmaden en onmiskenbaar Can. Monster Movie (het debuut) is ook een hele fijne plaat.

Neu!

Neu! was de band van Klaus Dinger en Michael Rother, die beiden eerder voor Kraftwerk werkten. Neu! is net als Can van grote invloed geweest op andere artiesten, denk aan David Bowie, Iggy Pop, Joy Division, maar ook Brian Eno, Radiohead en Stereolab. Kenmerkend in de sound van Neu! is de zgn. Motorik of Apache Beat (waar Dinger verantwoordelijk voor was), die veel invloed heeft gehad op latere punk/post-punk en new wave bands.

belangrijke albums

Neu! (1972), Neu! `75 (1975)
Neu! En Neu! V zijn de klassiekers, en vooral `75 is een must-have, die ik dan ook origineel in de kast heb staan. Neu! 2 is eigenlijk een soort remix-album, waarop verschillende bewerkte versies van Hallogallo van het eerste album staan, soms onherkenbaar getransformeerd, met nog wat experimentele opvulling. Neu! `75 is een van de meest diverse Krautrock platen die er is, kant 1 bevat ambientachtige tracks waar Michael Rother met name een dikke vinger in heeft gehad, kant 2 (Klaus Dinger’s werk) is veel agressiever en is weer van grote invloed geweest op de Britse punk- en postpunk scene.

Faust

Ook Faust wordt tegenwoordig gezien als een van de belangrijke namen in de Krautrock-scene, hoewel hun muziek zeer experimenteel en weinig toegankelijk was en ze aanvankelijk ook weinig commercieel succes hadden. De platen van Faust kenmerken zich verder door een bijzondere vormgeving, zowel van de hoezen als (in sommige gevallen) de LP’s zelf. Hun debuutalbum, simpelweg Faust gedoopt, werd door de critici goed ontvangen indertijd. Het is een moeilijk album, en persoonlijk gaat mijn voorkeur meer uit naar het tweede album Faust So Far. The Faust Tapes was een soort collage van left-overs en ging in de jaren `70 voor de prijs van een singeltje over de toonbank. Faust IV vind ik persoonlijk dan een wat minder album en daarna viel de band uit elkaar, nadat hun vijfde album niet werd geaccepteerd door de platenmaatschappij. Noemenswaardig is verder nog de samenwerking met Tony Conrad op het album Outside The Dream Syndicate, een klassieker als het gaat om minimalistische en drone-muziek.

belangrijke albums

Faust (1971), Faust so far (1972)
Faust I is het klassieke Faust album, maar Faust So Far heeft mijn voorkeur. Het is meer melodieuzer, consistenter en er is meer zang. Een mooi krautrock album dat ik graag nog eens in mijn bezit wil krijgen.

Cluster

Met Cluster (voorheen Kluster) komen we op een groep bands die nog wel tot de krautrock gerekend kunnen worden, maar die toch al meer richting vroege electronica gaan. De albums van Cluster lopen qua stijl behoorlijk uiteen, het begint met experimenteel werk (de eerste twee albums), daarna een echt krautrock album (Zuckerzeit), waarna het geluid steeds meer richting electronica/ambient gaat. Tegen de jaren `80 wordt het steeds avant-gardistischer. Twee bandleden (Dieter Moebius en Conny Plank) hebben buiten Cluster om ook electronische platen gemaakt onder de naam Moebius &-Plank. Met Hans-Joachim Roedelius en Neu! lid Michael Rother maakte Moebius ook muziek onder de naam Harmonia (een soort Kraftwerk-light met iets meer kraut).

 belangrijke albums

Zuckerzeit (1974), Sowiesoso (1978)

Ash Ra Tempel

Ash Ra Tempel neigt sterk naar spacerock. De muziek heeft een betoverende mystieke kracht. Een belangrijk lid van de band was Klaus Schulze, die eerder aan Tangerine Dream was verbonden en ook een hele serie soloplaten heeft gemaakt, waarover later meer. Schulze verliet de band na de eerste plaat. De eerste platen van ART kenmerken zich door steevast twee tracks (een per kant). Steevast een pittige dramatische track en een meer atmosferische track. En alles volledig instrumentaal. ART is met name van invloed geweest op latere space-rock en psychedelische groepen.

belangrijke albums

Ash Ra Tempel (1971), Schwingungen (1972)

Popol Vuh

Veel Krautrock bands inspireren zich op antieke mystieke bronnen. Dat blijkt in elk geval uit de mysterieuze namen die ze voeren: Amon Düül (o.a. van Amon Ra, de Egyptische zonnegod), Ash Ra Tempel (weer Amon Ra), en het onderhavige geval: Popol Vuh (een verwijzing naar een heel oud Maya geschrift). Popol Vuh kan muzikaal gezien worden als een van de grondleggers van ambient en new-age muziek, met veelvuldig gebruik van Moog synthesizers (toen nog spiksplinternieuw) en veel tribale ritmes. Ook zijn ze pioniers geweest als het gaat om cross-over met wereldmuziek.

belangrijke albums

Affenstunde (1971), In Den Garten Pharoas (1972), Hosianna Mantra (1973)

Tangerine Dream / Klaus Schulze

Tangerine Dream is in dit hele rijtje waarschijnlijk de meest bekende groep. De groep werd in 1967 opgericht door Edgar Froese. Klaus Schulze was eigenlijk alleen aan het begin aan de groep verbonden, toch bespreek ik ze hier samen omdat ze in een vergelijkbaar segment opereren en beiden behoorlijk wat commercieel succes hebben gekend.

Op hun eerste album (Electronic Meditation) staan ze nog het dichtst bij hun krautrock en psychedelische roots. Al snel daarna beginnen ze zich te ontpoppen als een van de grote pioniers van ambient en electronische muziek. TD gaat steeds meer gebruik maken van synthesizers, sequencers en mellotron. Edgar Froese was een ongelofelijk creatief en vindingrijk persoon, die zijn eigen instrumenten bouwde en altijd op zoek was naar nieuwe mogelijkheden.

De band is (overigens net als Kraftwerk) van grote invloed geweest op de ontwikkeling van de electronsche muziek (techno) en ambient. Denk aan artiesten als Deepspace, Future Sound Of London, Global Communication, Ulrich Schnauss, maar ook rockbands als Radiohead, Porcupine Tree en Kasabian.
Schulze speelde naast Tangerine Dream ook bij Ash Ra Tempel en Cosmic Jokers en in tal van andere samenwerkingsverbanden.

Zowel voor Tangerine Dream als Klaus Schulze geldt dat het vaak lange tracks zijn, waardoor veel albums steevast 1 track per kant hebben.

belangrijke albums

Tangerine Dream: Electronic meditation (1970), Alpha Centauri (1971), Phaedra (1974), Rubycon (1975), Stratosfear (1976).
Electronic Meditation is eigenlijk niet representatief voor TD, maar laat wel mooi zien waar ze vandaan komen en is op zichzelf een klassiek krautrock album. Mijn favoriete albums van TD zijn Phaedra en Rubycon (echte sequencer gedreven synthesizermuziek met veel meer diepgang dan bijvoorbeeld een Jean Michel Jarre), Stratosfear (meer akoestische elementen en melodieuzer) en de live-dubbelaar Poland.

Klaus Schulze: Irrlicht (1972), Moondawn (1976), Trancefer (1981).
Van Klaus heb ik in huis: Moondawn, Picture Music en Trancefer. Stuk voor stuk prachtige vroege ambient stukken (voor wie er van houdt).

Sticks & stones

Eloy (toch eigenlijk meer symfonische spacerock) wordt ook wel tot de Krautrock gerekend, alsmede de band Jane. Overige namen: Guru Guru (o.a. bevriend met leden van Amon Düül en Can), Xhol Caravan (aka Soul Caravan, een van de pioniers van de Krautrock eind jaren `60), Kraan, Cornucopia en Thirsty Moon (deze 3 feitelijk meer jazz-rock fusion), Armageddon, Harmonia (met leden van Neu! en Cluster; later ook met Brian Eno), Nektar en Kraftwerk (vooral hun eerste plaat is kraut, die met de oranje pilon, daarna vind ik hen als electronica-pioniers er eigenlijk toch buiten vallen). La! Neu? en La Düsseldorf zijn dan weer side-projecten van Neu! oprichter Klaus Dinger. Er zijn vast nog veel meer Krautrock bands te noemen, maar ik denk dat hier de meest essentiële artiesten wel genoemd zijn. Mocht iemand nog belangrijke aanvulling hebben (met een beetje uitleg), dan staan de comments geheel ter uwer beschikking…

{{ De uitzending van Radio Mousique stond deze week volledig in het teken van Krautrock. De 60 min. durende uitzending is (tijdelijk) hier te downloaden, in 192 kbps }}

Tot slot: op youtube vond ik nog een aardige (engelse) documentaire over de Krautrock periode. Onevenredig veel aandacht voor Kraftwerk, maar ook de andere (echte) krautrockers komen ruimschoots aan bod. Vooral het stuk waarin twee Faust-leden-op-leeftijd geïnterviewd worden, terwijl ze nog met volle overtuiging in een vervallen schuur op het platte land uitermate experimentele muziek aan het maken zijn met alles waar ze maar hun hand op kunnen leggen, is een mooie scene. Al met al geeft de docu een mooi beeld van de periode. Hieronder in zijn geheel te bekijken: