Concertverslag: De Matthäus Passion door het Concertgebouworkest o.l.v. Iván Fischer

Op Mousique wordt een enkele keer over klassieke muziek gerept. Dit keer voeg ik mij in dat koor. Dat heeft alles te maken met een onvergetelijke ervaring die Mirjam en ik gisteren hadden. Op miraculeuze wijze kregen wij op het allerlaatst twee kaartjes voor de Matthäus Passion in de voeten geworpen. En wel voor een uitvoering in de allermooiste klassieke concertzaal van Nederland: het Concertgebouw in Amsterdam. Op een hol en een draf kwamen we er aan… Gelukkig waren we nog wel op tijd om het concertpubliek te kunnen observeren. Ik zou hier zo een heel sociologisch en psychologisch exposé kunnen houden over welk volk zo’n concert bezoekt, maar daar zie ik maar van af.

We hadden een prachtig plekje op het balkon. De lichten doofden en daar kwamen de dirigent, de solisten en het jongenskoor naar beneden. Voor hen die van details houden: de dirigent was de Hongaars-Joodse Iván Fischer. Hij had in 2008 al eerder als gastdirigent van het Concertgebouworkest de Mattäus Passion gedirigeerd. De rol van Evangelist werd vertolkt door Mark Padmore en Christus werd gezongen door Peter Harvey. Fischer vindt dat de Matthäus door een dubbelkoor moet worden uitgevoerd. Het Groot Omroepkoor was dus over beide zijden verdeeld. Daarnaast verleende het Nationaal Jongenskoor (met opvallend veel meisjes daarbij…) zijn medewerking.

Terug naar de opkomst van de dirigent en de solisten. In hun kielzog kwam ook het Jongenskoor naar beneden. In plaats van zich op te stellen bij de andere koorleden gingen zij in een halve cirkel dichtbij de dirigent staan. Zo begon het openingskoor ‘Kommt, ihr Töchter, helft mir klagen’. Ontroerend hoe zo die koorleden die hulpbereidheid visueel en vocaal vorm gaven: helpen betekent immers nabij zijn! Een mooi theatraal effect ook. Het paste ook zeer goed bij het drama dat de Mathtäus Passion in feite is: een muzikaal passiespel dat door allerlei rollen wordt vertolkt. Maar ook een drama in de zin van het allermooiste dat door mensen wordt verraden en verdaan, dat vervolgens paradoxaal juist redding blijkt te zijn.

Vervolgens ontspon zich dit onsterfelijk mooie muziekstuk, dat Johann Sebastian Bach maakte. Elk jaar luister ik de drie cd’s van de Matthäus Passion in de dagen voor Pasen, maar het live ondergaan, is nog iets anders! Mark Padmore als Evangelist was fenomenaal. Wat een dictie, wat een helderheid, wat een inlevingsvermogen: je zag het passieverhaal voor je ogen gebeuren. Harvey’s rol als Christus was iets minder nadrukkelijk, misschien wat meer ingetogen, maar toch groots en diep. Het koor stond als een huis. Zo’n dubbelkoor geeft trouwens zoveel power en variatie, dat het soms wel leek alsof ik het met een koptelefoon onderging: zo stereo klonk het. Sind Blitze, sind Donner, de ‘knaller’ uit de Matthäus, klonk, ondanks een wat aarzelend begin, als een hevige onweersbui. Indrukwekkend.

Het Concertgebouworkest is niet voor niets één van de beste orkesten ter wereld. Soepel speelden zij zich door de partituur heen, subtiel gedirigeerd door Fischer. De vioolpartijen bij de aria ‘Erbarme Dich‘ bijvoorbeeld waren van grote klasse. Over aria’s gesproken. Naast de koralen vormen zij de portalen van dat schitterende barokke gebouw dat de Matthäus is. Nu vond ik eerlijk gezegd de aria’s van de sopranen niet altijd zo sterk. Dat gold ook voor de andere manlijke solisten naast Padmore en Harvey. Zij klonken soms wat aarzelend en ook niet erg verstaanbaar. Gelukkig hadden we een tekstboekje bij de hand!

Eén aria licht ik er nog even uit. Het is Komm, süsses Kreuz, so will ich sagen. Deze wordt gezongen, als Simon van Cyrene Jezus’ kruis moet dragen. De tekst is zeer innig en piëtistisch:

Komm, süßes Kreuz, so will ich sagen, 
Mein Jesu, gib es immer her!     
Wird mir mein Leiden einst zu schwer,     
So hilfst du mir es selber tragen.

Hier had Fischer ook iets moois bedacht. De vrouw die de viola de gamba (een soort oude cello) bespeelde, werd helemaal naar voren gehaald – zelfs voor de dirigent – vlak bij Harvey. Het was een prachtig beeld: zo’n schitterend instrument, met de gebogen bespeler erachter – dit instrument zó bespelen is al een ‘kruis’ op zich! -, waarnaast de bas zijn aangrijpende aria zong.

Het slot van de Matthäus behoort voor mij tot de allermooiste muziek die er bestaat. Als alle solisten nog een keer de gestorven Christus bezingen en het koor telkens antwoordt: Mein Jesu, gute Nacht!, dan zorgt dat bij mij voor meer dan een brok in de keel. Het slotkoor Wir setzen uns mit Tränen nieder was imposant en breekbaar tegelijk. Toen die laatste toon had geklonken – geen mineur, maar een voorzichtig majeur: het wordt immers Pasen! – haalde Fischer nog één theatraal effect uit de kast. Hoewel, het was eigenlijk zo subiel. Heel langzaam liet hij zijn armen zakken. En precies in hetzelfde tempo en met dezelfde beweging lieten de orkestleden hun instrument zakken. In doodse stilte. Voor mijn gevoel duurde het meer dan 10 seconden. Dat is lang na zo’n slotakkoord! Die stilte raakte mij misschien nog wel het allermeest. Je kunt het ook poëtisch zeggen:

Sommige muziek wordt mooier
wanneer je er vaker naar luistert.
Het licht valt telkens anders
door de hoge ramen van deze kerk.
Nu pas hoor ik hoe stil het wordt
als de dissonant wegsterft.
Niemand zingt nog.

Eric van Loo

Gehoord en gezien: het Concertgebouworkest o.l.v. Iván Fischer met de Matthäus Passion van J.S. Bach op vrijdagavond 30 maart 2012 in het Concertgebouw in Amsterdam.