Recensie: Anna von Hausswolff – Ceremony

Laat zich ’t orgel overal!
(Psalm 150, berijming van 1773)

Op Facebook plaatste ik eens een afbeelding van Marius van Dokkum. Hierop zien we een organist die dwars door de orgelbank én -gaanderij is heengezakt. De muziekbladen dwarrelen nog naar beneden. De goegemeente zingt intussen onbewogen en stug door. Deze komische afbeelding riep nogal wat grimmige reacties op Facebook op van verschillenden: ‘Gerechtigheid! Het zal eens tijd worden dat het orgel verdwijnt in de kerk als begeleidingsinstrument! Helemaal uit de tijd, dat ding!’ Vervolgens ontspon zich een heerlijke discussie tussen voor- en tegenstanders. Er bleken ook nogal wat diepgewortelde frustraties bij die en gene te zitten.

Zelf heb ik daar niet zo’n last van. Ik vind het kerkorgel een majestueus instrument. Zelden werd ik dieper geraakt toen ik in een Franse kathedraal iemand letterlijk vol op het orgel hoorde gaan. Tegelijk heb ik er ook geen enkele moeite mee als andere instrumenten de gemeentezang begeleiden.
Wat ik net zo boeiend vind, is als in de popmuziek het kerkorgel van stal wordt gehaald. Daniel de W. wijdde daar op Mousique al eens artikel aan met mooie voorbeelden daarin. Wie toen niet genoemd werd, is Anna von Hausswolff. Deze Zweedse artieste kwam in 2012 uit met haar tweede album Ceremony. Dat kwam toen uit bij het kleine maar fijne label Kning Disk (alwaar ook bijvoorbeeld Misophone verschillende releases uitbracht). Intussen heeft het grotere label City Slang Ceremony net opnieuw uitgebracht. Op miraculeuze wijze kwam ik aan de promo hiervan en sindsdien ben ik verkocht. Niet in de laatste plaats vanwege de prominente rol van het kerkorgel op dit album…

Dat begint al met de albumcover die een stel enorme orgelpijpen laat zien. Het cd’tje kent als opdruk twee handen die zich voortbewegen over maar liefst drie klavieren. Maar het orgel is vooral veelal te hóren op Ceremony. Naar ik heb begrepen is dat het orgel van de Annedalkerk uit Göteborg. Letterlijk de allereerste klanken op het album komen uit dat instrument. Het is een minimalistisch motief dat de toon zet. Een eenvoudige melodie wordt er overheen gespeeld en de pedalen geven het extra diepte. Na anderhalve minuut vallen harde en eenvoudige drums in en na weer anderhalve minuut komen daar nog andere instrumenten bij: gitaar en synths. Het nummer wordt dromeriger en krijgt een soort Pink Floydiaanse schoonheid. Vooral bij hoog volume valt de enorme ruimtelijkheid op. Een werkelijk fantastisch openingsnummer.

Dat geldt ook voor het tweede nummer, Deathbed (nee, voor vrolijke titels moet je niet bij mevr. Von Hausswolff zijn!). Opnieuw klinken er orgeltonen: traag en triest. Ieder moment denk je dat iemand zijn laatste adem uitblaast. Heel langzaam zwelt de muziek aan. Een verdwaalde gitaar laat van zich horen. En dan klinken er ultra-trage drums en drones. Alsof Earth zich in de kerk begeven heeft. En dan, eindelijk – de cd draait al zo’n tien minuten rond – klinkt de stem van AvH. Eerlijk gezegd ging er meer dan één siddering langs mijn rug. De stem balanceert namelijk op het randje van intensiteit en hysterie. De eerste referentie is Kate Bush, ook een zangeres waar ik een haat/liefdeverhouding mee heb. Maar muzikaal wordt eigenlijk alles goedgemaakt: wat een prachtig opgebouwde song is dit, waarbij alle registers letterlijk en figuurlijk opengetrokken worden.

Intussen heb je wel behoefte aan lucht en licht. Gelukkig biedt Mountain Crave dat. Een vrolijk intro op het orgel klinkt (tja, waar anders op?) en bijna speelse beats mengen zich erbij. En hier zingt AvH een stuk minder over the top. Sterker nog: ze zingt werkelijk prachtig in deze eenvoudige, maar wondermooie song.
Maar van deze bergtop stort je vervolgens wel een diep dal in, want dat is Goodbye. Het doet me denken aan het orgelspel van tevoren in een rouwdienst: zachtjes, contemplatief, maar o zo treurig. Verderop worden de tonen dissonanter, alsof de Franse componist en organist achter het orgel is gekropen. Von Hausswolff zingt zich wederom door de tekst heen, die een droom verwoordt, waarin verlatingsangst de hoofdrol speelt. Aan het eind wordt het muzikaal zelfs een korte, maar hevige nachtmerrie, als het even helemaal los lijkt te gaan.

Red Sun kent als enige begeleidingsinstrument het orgel. Fascinerend hoe stem en orgel zich om elkaar heen wikkelen. In Epitaph of Daniel voegen zich daar als derde en vierde nog een lyrische elektrische gitaar en drums bij.
Anna is dochter van de avantgardistische componist Carl Michael von Hausswolff. Nu ken ik van hem geen werk, maar ik weet wel dat dochter in dit opzicht ook zeker haar mannetje staat. Ze zou op het vlak van de filmmuziek zelfs prima uit de voeten kunnen. Dat bewijst wel No Body. Dit instrumentale nummer vol diepe drones en zware bassen  zou zo passen bij een ijzingwekkende thriller of gruwelijke horrorfilm.
Alsof AvH de gedachten raadt, komt ze de luisteraar vervolgens tegemoet met misschien wel het allermooiste liedje van het album: Liturgy of Light. Wat een prachtige melodie heeft dit liedje en wat zingt ze dit wonderschoon, met net wat lichte uithalen. De tekst is van een grote treurigheid, maar tegelijk vol van verlangen:

Well it’s a
hard life
that we share

it’s a
hard life
for us young ones

it’s written all around

Some of it is true
but we can’t see it
the news are full of faults
where’s all the hope?

all together now
can we recite it
say liturgy of light
it’s fading out

Het kerkorgel is hier afwezig. Dat is helemaal niet erg, want het liedje is zeer sferisch.

Ook Harmonica is een fraai liedje. Ik moest qua sfeer denken aan This Mortal Coil en Dead Can Dance. De eerste naam klinkt door in de melancholie. De tweede juist door de elementen van wereldmuziek. Doe daar nog een scheutje Keltische muziek bij en dan heb je de toetsen van deze ‘harmonica’ te pakken.
In Ocean rollen er dan golven van pianothema’s over ons heen, die zo van een Einaudi of Frahm afkomstig lijken. Eventjes kruipt AvH weer in de huid van Kate Bush, maar dat duurt niet lang. De zang wordt weer wat harmonischer en voorwaar: daar is het orgel weer!

Die hoofdrol geeft het kerkorgel vervolgens in Sova niet uit handen. Philip Glass lijkt nu op de orgelbank gekropen, getuige de minimalistische cadans die uit de pijpen getoverd wordt. Deze wordt gecombineerd met merkwaardige percussiegeluidjes en de stem van AvH die dit keer naar het operateske neigt. Tenslotte komen er nog de nodige keyboards bij om het allemaal nog net wat vreemder te maken.

Over donkere songtitels had ik het al gehad, maar Funeral for my Future Children mag er in dit opzicht ook wezen. Merkwaardig genoeg klinkt het muzikaal juist opgewekter: niet zozeer een dodenmars als wel een loflied op het leven.
Hoopvol is zeker ook het slotnummer: Sun Rise. Op en top sferisch is het. De tokkelende gitaar en de elektronica eromheen geven het een flinke scheut ambient mee. Aan het eind voegt zich er iets van een harp bij, waarbij het nummer sterft in schoonheid.

Mag een album uit 2012, maar dat in 2013 opnieuw uitkwam, ook meedoen in het jaarlijstje?