Recensie: Machinefabriek – Secret Photographs

Stel je voor dat Willem Holleeder al z’n hele leven prachtige pentekeningen blijkt te maken. Niemand weet ervan, maar na zijn dood zouden ze te voorschijn komen. Die verborgen kant zou ons verbazen en misschien ook wel ontroeren.
Die ontroering maakte zich werkelijk van mij meester toen ik hoorde van een onvermoede kant van Alvin Karpis. Hij was een notoire bankrover in de jaren ’30 van de vorige eeuw. J. Edgar Hoover, beroemd directeur van de FBI, rekende hem hoogstpersoonlijk in 1936 in. Karpis werd gevangengezet in de even beroemde als beruchte Alcatraz-gevangenis. Meer dan 30 jaar zat hij vast. Toen Karpis vrijkwam, schreef hij zijn memoires. In 1973 verkaste hij naar Spanje en zes jaar later overleed hij daar. En nu komt het… deze gezeten crimineel bleek een soort geheime passie te hebben in het maken van foto’s. Dan heb ik het over duizenden foto’s. (Bent u er nog? Nog even en we zijn bij de muziek!)

Filmmaker Mike Hoolboom kwam deze foto’s op het spoor en kocht ze via ebay op. Hij besloot er een film over te maken – hij is daar nog steeds mee bezig – een film, die bestaat uit stilstaande beelden die langzaam in elkaar overvloeien. Rutger Zuydervelt, alias Machinefabriek, maakte hier vervolgens een soundtrack bij. Het grappige is dus dat de soundtrack er eerder was dan de film (volgens mij was dat bij Sol Sketches ook al zo!). Hoe dan ook: Hoolboom heeft niet voor niets voor Machinefabriek gekozen, lijkt mij. Rutger Zuydervelt verstaat de kunst om beeldende kunst muzikaal te versterken. Omgekeerd geldt dat hier trouwens ook.

De titel Secret Photographs is natuurlijk al prachtig gekozen. Het betreft foto’s die bijna niemand kende, die ergens op het wereldwijde net te koop stonden. Het betreft ook foto’s die een verborgen kant van een gewezen crimineel laten zien. En de foto’s hebben zelf ook iets geheimzinnigs. Neem de foto’s die Zuydervelt in het artwork van de cd heeft opgenomen: twee in kleur en drie in zwart-wit. Je ziet een vrouw voor een raam staan met een trekker in de hand, haar gezicht is half in schaduw gehuld. Je ziet een man met het hoofd in de handen – is het in de gevangenis tijdens het gespreksuur met geliefden? Je ziet opnieuw een vrouw met zonnebril die je aanstaart. Je ziet een wastafel met een raam, waar de luxaflex rafelig voorhangt. Je ziet een man voor een houten huis, leunend op een trapleuning. Elke foto heeft iets geheimzinnigs en wil je als het ware verhalen vertellen die je niet kent.

Bij die foto’s maakt Machinefabriek muziek. Op Sol Sketches (2011), dat een soundtrack was bij een film over de tekeningen van Sol LeWitt, waren dat korte, schetsmatige en ingetogen stukken. Dit keer betreft het drie lange uitgesponnen stukken, luisterend naar eenvoudige titels als Part One (Black and White), Part Two (Colour) en Part Three (Black and White). De muziek zelf is al beeldend, neemt je mee, sleept je mee moet ik eigenlijk zeggen. Het tempo is namelijk niet hoog. Nee, je zou het misschien nog het best ambient kunnen noemen: donker en sferisch.

Part One heeft niet voor niets tussen haakjes staan: Black and White. Natuurlijk denk je dan aan al die zwart-witfoto’s. Maar let op: ‘zwart’ staat wel voorop… Allerlei achtergrondgeluiden zijn te horen. Dat is ook één van Zuydervelts specialiteiten: field recordings. Daarbovenuit komen geluidsgolven in de vorm van doordringende en lang aangehouden tonen. Aanvankelijk zijn die tonen wat hoog, maar halverwege worden ze lager. Die tonen zijn dan ook zo doordringend dat ze me letterlijk bij de lurven grijpen en me gewoon pijn doen. Het mag dan ambient zijn, maar wel bijzonder heavy!

Part Two heeft juist Colour als bijvoegsel. Dit stuk van 32 minuten (!) is voor mijn gevoel ook kleurrijker. Het begint met een soort bluesgitaar, die uiterst traag en met veel gevoel bespeeld wordt. Onwillekeurig moest ik denken aan Castanets, dat op City of Refuge (2008) ook zo’n prachtig desolaat gitaargeluid laat horen. Zelfs schoot mij heel even het geluid van de laserharp van Jean Michel Jarre te binnen! Maar daar blijft het niet bij. Ook nu zijn er genoeg andere details op de ondergrond te horen. Langzaam ontspint het nummer zich in majestueuze drones die aanzwellen. Er komen zelfs een soort beats bij – zeldzaam in het oeuvre van Machinefabriek! – en uiteindelijk eindigt het nummer in een diepzee van glitches en ruis. Ik heb aardig wat van Machinefabriek in de kast staan, maar ik ken weinig stukken die dit evenaren!

Part Three gaat weer op de zwart-wit-toer. Het tempo wordt wat opgeschroefd, alsof er een aantal van die zwart-witfoto’s in sneller tempo getoond worden. De toon is hier ook wat lichtvoetiger. Zo majestueus als Part Two wordt het niet meer, maar tegelijk is het ook wel fijn om weer enigszins op adem te komen. Sterker nog: lag in Part One de nadruk voor mijn gevoel meer op het zwarte; hier komt het witte meer aan bod.

Ik besef heel goed dat dit mijn verhaal is bij deze beeldende muziek aan de hand van zulke geheimzinnige foto’s van een intrigerend persoon. Het zou zo maar kunnen dat u er een heel ander verhaal bij schrijft. Machinefabriek kan het hebben…

Hier is het album integraal te beluisteren én te bestellen.