Recensie: The xx – Coexist

In mijn toch redelijk gevulde cd-kast is de afdeling van de X zeer spaarzaam bedeeld. Sterker nog: er staan slechts twee cd’s, beiden van The xx. Het bijzondere is dat ze er ongeveer hetzelfde uitzien, waarbij het eerste album helemaal zwart is en het nieuwe album Coexist juist helemaal wit. Helemáál zwart en wit zijn ze toch ook weer niet, want de groot uitgesneden X is bij het eerste album juist wit en bij het tweede zwart. Het zijn dus een soort contraire albums, althans qua artwork. Nu is de grote vraag: geldt dat ook voor de inhoud?
Ik blijf toch nog even bij het artwork. Op Coexist is de X toch niet helemaal zwart. De linkerkant is namelijk licht gekleurd. Ik vind dat illustratief voor het geluid op Coexist. Nog steeds maakt The xx verstilde, kale postpunk en new wave. Op het (zwarte) debuutalbum uit 2010 maakten ze destijds grote indruk, ook op mij. Hun geluid was duidelijk geïnspireerd op de minimale postpunk en new wave uit de jaren ’80 van bands als Young Marble Giants en de (vroege) The Cure. In een interview noemde de band zelf Cocteau Twins ook als invloed. Hoe dan ook, op het eerste album lag de nadruk op de gitaar, de spaarzame beats en een nadrukkelijke bas, waarbij de omfloerste stemmen van Romy Madley Croft en Oliver Sim konden schitteren.
Dit geluid heeft op Coexist inderdaad meer kleur gekregen, als ik het zo zeggen mag. De gitaar is wat minder prominent. Het muzikaal palet is breder geworden: er klinkt meer electronica, maar ook andersoortige instrumenten als een piano, strijkers en zelfs steeldrums (daarover later nog meer). Ook de beats zijn minder kaal en diverser, in klankkleur én tempo.
Natuurlijk moet hier het derde lid van The xx genoemd worden: de geluidskunstenaar en producer Jamie Smith. Hij is een perfectionist, want terwijl de andere twee al aan het toeren waren met het nieuwe materiaal tijdens de zomermaanden, sleutelde hij nog verder aan Coexist om de plaat te finetunen en nog gelaagder te maken. Dat is gelukt! Coexist is een boeiend en broeierig album geworden.
Ik ga niet alle nummers bespreken, want dat zou niet passen bij een band die juist ook uitblinkt in de beperking… Coexist mag dan wat voller en rijker klinken dan z’n voorganger, het blijft nog steeds minimale en verstilde muziek, die de plank slaat. Neem het openingsnummer Angels. Het begint met een stijlvol Beach House-achtige gitaar. Maar terwijl het bij die band uiteindelijk altijd uitwaaiert in wijdse klanken, blijft het hier meer een lieflijke bries. Er klinken zachte drums, met een iets hardere beat er overheen en dan begint Romy Madley Croft te zingen met haar intieme omfloerste stem. Het gaat over een liefde die voorbij lijkt.
Sowieso is dat wel de thematiek van de plaat. Het debuutalbum ging vooral over de aantrekkingskracht van de liefde, over flirten, sex en weet ik wat al niet. Die vlinders lijken op Coexist behoorlijk gevlogen. Er is miscommunicatie, spijt, afstand en nog veel meer relationeel getob. Toch is daar dwars doorheen de draad van het verlangen gespannen. Verlangen naar een nieuw begin, naar werkelijke co-existentie dus.

Deze thematiek zou een loodzwaar album doen verwachten, maar dat is nu juist de kracht van The xx: er zit muzikaal juist zoveel openheid en verrassing in. Ik neem u graag mee naar het hart van de plaat. Dat begint voor mij met Reunion. Het is een prachtig duet tussen Croft en Sim. Het meest verrassend zijn hier de al genoemde steeldrums. Zachtjes komen ze op, om een steeds prominentere rol te krijgen. Dan is het een paar seconden stil (over de stilte bij The xx zou al een essay te schrijven zijn, maar we houden ons stil in dit verband) waarna er een fijne beat en bas bijkomen. De melodie klinkt hoopvoller, net als de tekst:

Did I
See You
See me
In a new light

Het daaropvolgende Sunset is minstens net zo fraai. Hier is de sfeer meer electro, maar dan niet van het stuiterende en flitsende soort, maar juist warmbloedig en dromerig. Die synths zijn werkelijk een genot voor het oor! Evenals het basloopje en de lyrisch ingehouden gitaar.
Het derde luik van dit hart van de plaat wordt gevormd door Missing. Het begin daarvan lijkt wel op een nummer van Massive Attack: duister en beklemmend. Ook Burial lijkt over de schouder mee te kijken. Tergend langzaam slepen de beats zich voort en het gemis is bijna fysiek voelbaar. Bijna vijf seconden duurt dan de stilte. De gitaar krijgt weer een Beach House-achtige klank. Een orgeltje klinkt en zoveel andere stemmige details. Elke keer ontdek ik weer wat nieuws. Werkelijk een schitterend nummer.

Zo verpletterend zijn de andere nummers niet. Soms bekruipt je bij de eerste maten wel eens een gevoel van saaiheid, maar juist als je dat constateert, gebeurt er weer iets onverwachts of spannends. Het zijn die elementen die mede kleur geven aan deze plaat.
Het slotnummer is prachtig. Dit keer niet eens qua muziek, maar meer vanwege de inhoud. Er is wat afgeworsteld en getobt, het verlangen werd maar niet meer vervuld, maar uiteindelijk laten ze elkaar toch niet los. Het is dezelfde trouw en vastberadenheid die Over The Rhine op Drunkard’s Prayer (2005) aangrijpend wist te verwoorden en te verklanken. The xx geeft hier ook stem aan hen die voor een relatie willen knokken en de verbinding zoeken:

All I have, I will give to you
And at times when no one wants to
I will give you me
And we’ll be
Us

All I have, I will give to you
And at times when no one wants to
I will give you me
And we’ll be
Us
And there’s no one else

That knows me
Like you do
What I’ve done
You’ve done too
The walls I
Hide behind
You walk through
You just walk through

Daarmee komt een einde aan wederom een fraai werk van de dubbele X. Ik ruim graag voor hen nog meer ruimte in mijn kast in…