APK: Talk Talk – Spirit of Eden

Before you play two notes learn how to play one note – and don’t play one note unless you’ve got a reason to play it
(Mark Hollis)

Het was ergens in 1989 meen ik. Ik liet mijn vingers gaan tussen de elpees in de uitverkoopbakken. Ze bleven haken bij een plaat met een opvallende cover. Een witte hoes met daarop een boom in het water vol schelpen en een paar vogels. De naam zei me wel wat: Talk Talk. Dat was toch die band met die paar fraaie hits, It’s My Life, Such A Shame en vooral Life’s What You Make It,  die zich ergens in mijn achterhoofd hadden genesteld? Bovendien – ik studeerde net theologie – die titel intrigeerde mij ook: Spirit of Eden… Bovendien koste die elpee bijna niets. Daar kon ik mij toch geen buil aan vallen?!
Thuis legde ik de plaat op mijn draaitafel en bij de eerste tonen moest ik wel even slikken: wat was dit?!! Het klonk totaal anders dan ik mij herinnerde van die genoemde hits. Nu begreep ik dat deze plaat in de uitverkoopbakken terechtgekomen was! Toch was ik ook toen al bekend met het verschijnsel ‘groeiplaat’ en ik gaf hem nog een kans en nog één. Langzamerhand viel het bekende kwartje. Ik raakte verslingerd aan de sound, aan de sfeer en aan de thematiek van deze plaat. Vandaar dat hij nu mag figureren in de rubriek APK (= Aanbevolen Persoonlijke Klassieker).

Voorgeschiedenis
Talk Talk was in de beginjaren ’80 begonnen als een synthband. Zij behoorden tot de stroming die ‘New Romantics’ werd genoemd. Naast de zwierige en vaak uitbundige liedjes – voortgestuwd door een dikke synthesizersound – waren bij dit soort bands de looks en de kledingsstijl van bijna even groot belang. Ik noem alleen een Duran Duran… Talk Talk bracht in 1982 de ep The Party Is Over uit, gevolgd in 1984 door It’s My Life. Bij het laatstgenoemde album was intussen toetsenist Simon Brenner vervangen door Tim Friese-Greene. Samen met zanger en bandleider Mark Hollis vormde hij het componistenduo. Friese-Greene speelde niet alleen uitmuntend toetsen, maar kon ook goed produceren. Lee Harris op drums en Paul Webb op bas completeerden het viertal. Het titelnummer van It’s My Life en vooral Such A Shame werden behoorlijke hits. Hollis en Friese-Greene hadden intussen zo’n hekel gekregen aan dat hele imago van The New Romantics, dat zij liever hun eigen gang gingen: de synthesizers verdwenen naar de achtergrond en maakten plaats voor meer traditionele instrumenten als de piano en het Hammond-orgel.
Dit resulteerde in 1986 in het album The Colour Of Spring. Ook deze heeft zo’n prachtige hoes met natuurschoon: hier in de vorm van een collage van vlinders. The Colour Of Spring is een uitstekende plaat. Er staan krachtige en melodieuze liedjes op. Het meest bekend is natuurlijk Life’s What You Make It, dat een meer dan bescheiden hit werd. De synthsound van voorheen was helemaal verlaten om plaats te maken voor een warm, soulvol en krachtig geluid. Opvallend waren ook een paar wat meer experimentele nummers, zoals April 5th en vooral Chameleon Day. Hier is de traditionele songstructuur van couplet en refrein losgelaten. Het zijn meer sferische nummers met bijna avantgardistische blaaspartijen.

Het meesterwerk
Dit meer experimentele geluid werd uitgebouwd op Spirit Of Eden, dat in 1988 verscheen. Maar liefst 14 maanden had Talk Talk in de studio gezeten. Platenmaatschappij EMI had hen na het succes van The Colour Of Spring een zeer ruim budget gegeven in de hoop op een nog grotere klapper. Mark Hollis had iets anders in zijn hoofd… Hij deed daar trouwens zeer geheimzinnig over. Onder geen beding wilde hij demo’s of zelfs snippets van liedjes van tevoren laten horen. Toen de plaat eindelijk klaar was, schrokken de platenbonzen zich een hoedje. Dit was geen popmuziek meer! Neem de eerste minuten van openingsnummer The Rainbow. Je hoort verwaaide klanken zonder directe melodie. Je hoort flarden van strijkers en strepen trompet. Het is wat we tegenwoordig een soundscape noemen. Mark Hollis had altijd al gezegd dat hij erg van (modern) klassieke componisten als Debussy en Satie hield. Hier is het te horen. Evenals de invloeden van jazz-grootheden als Miles Davis en Gil Evans. Na die twee minuten komen er gitaarakkoorden – eenvoudig, maar zeer ruimtelijk. Vervolgens klinkt er een mondharmonica, die op bluesy wijze bespeeld wordt. Hij klinkt zelfs als een scheurende gitaar. De bas en de drums leggen een eenvoudig ritme neer en dan begint Hollis te zingen, met zijn typerende klagende stem. De woorden zijn net verstaanbaar. Zoals de teksten in het tekstvel ook al bijna niet leesbaar waren. Veelzeggend. En toen ik ze ontcijferd had – in 1988 was er nog geen internet! – waren ze nog steeds meer dan cryptisch. Het zijn ook geen directe zinnen, maar meer impressies, beeldrijke woorden, staccato poëzie.
De hele eerste kant van de elpee is eigenlijk één nummer. De drie nummers lopen naadloos in elkaar over. Eden heeft een beeldrijk palet: muzikaal en tekstueel. Eden is een andere naam voor het paradijs: die paradijselijke tuin die volgens het bijbelse scheppingsverhaal aan de mens werd gegeven. Daar ontving Adam zijn vrouw Eva, als een ‘hulpe tegenover’, als een compaan aan zijn zijde, als een wapen tegen de eenzaamheid. Mark Hollis zingt, en schreeuwt uiteindelijk, het uit: Everybody needs somebody to live by.
Desire is het ‘liedje’ (kunnen we op Spirit of Eden nog over liedjes spreken?) met de meeste rockpotentie. Of moet ik zeggen postrockpotentie? Talk Talk wordt, samen met een band als Slint, vaak genoemd als grondleggers van de postrock. De postrock is een muziekstroming die in de jaren ’90 opkwam als tegenwicht tegen de grunge, punk en britpop. Lag daar alle nadruk op de liedjes, de postrock week daar van af. Zij koos voor (vaak lange) sferische nummers, met een bewust gebrek aan conventioneel houvast van couplet en refrein en vaak een spanningsboog met uiteindelijk massieve ontladingen. Dit hoor je ook terug in Desire. Langzaam werkt het nummer toe naar een climax, waarin de gitaar van Hollis los gaat en er ook op percussiegebied van alles gebeurt. Toch is het hier wel anders dan bij latere bands als Sigur Ros, Godspeed You Black Emperor of Mogwai. Het is hier veel meer jazzy en geïmproviseerd.
Op Inheritance horen we daarna weer veel meer de modern klassieke invloeden van Cage en Debussy terug. Met name de hobo speelt hier een prachtige partij. Hollis en Friese-Greene hadden met hun ruime budget ook vele sessiemuzikanten uitgenodigd. Daar waren ook klassieke musici bij, zoals de (toen nog onbekende) violist Nigel Kennedy. Hollis en Friese-Greene lieten die sessiemuzikanten eindeloos spelen – Nigel Kennedy bijvoorbeeld moest de vingers van z’n linkerhand aan elkaar tapen omdat hij te ‘mooi’ speelde! – en met die opnames maakten Hollis c.s. dan weer nieuwe arrangementen. Het geeft zo’n nummer als Inheritance iets ongrijpbaars.
Hollis wilde onder geen beding een single van Spirit of Eden trekken. De plaat was één geheel en moest ook als zodanig uitgebracht worden. EMI wilde toch wat geld terugzien en bracht het liedje I Believe In You uit als ingekorte single. Dit tot grote woede van Mark Hollis. Toch laat dit nummer zich – naast Desire – nog het beste los van de rest beluisteren. Het is een schitterend liedje met een uiterst droevige melodie. Het paradijs is verloren. Eden is onbereikbaar geworden. Maar er is nog wel de liefde, het geloof, het verlangen. En er is de Geest van Eden. ‘Spirit’, prevelt Hollis eindeloos, als een mantra, als een gebed. Is het niet juist die Geest die meezucht (Romeinen 8)?
Het slotnummer Wealth is al van even grote schoonheid. Het is ingetogen. Juist hier vallen de stiltes tussen de noten extra op. ‘I love sound. And I love silence. And in a way, I like silence more‘, zou Hollis later in een interview zeggen. Hier blijkt dat op sublieme wijze. En tussen de stiltes wordt er geworsteld, wordt er gehoopt en wordt er gebeden: ‘Create a home within my head. Take my freedom for giving me a sacred love.’
En zo komt er aan dit album een einde. Geen makkelijke, maar wel een wonderschone plaat, die z’n geheimen nooit helemaal prijsgeeft. Telkens hoor ik weer nieuwe details, word ik weer door een andere frase geraakt.

Vervolg
Spirit of Eden werd commercieel gezien een flop (vandaar dat ik de elpee ook zo snel in de uitverkoopbakken vond). Het weerhield Hollis c.s. niet om op dit spoor voort te borduren. In 1991 kwam Laughing Stock uit: een al even prachtige plaat, die echter ook niet veel meer met popmuziek te maken had. Althans niet met de popmuziek zoals die toen opgeld deed. Nu, anno 2012, zijn het beiden zeer invloedrijke platen, maar toen werden ze wel door een aantal critici bejubeld, maar door het grote publiek niet opgepikt. Talk Talk maakte daarna geen platen meer. Ze zijn nooit officieel uit elkaar gegaan, maar hebben ook niet meer samen gespeeld. In 1998 kwam er opeens vanuit het niets een soloplaat van Mark Hollis uit. Dit album ligt geheel in het verlengde van de laatste twee albums van Talk Talk. Alleen is het hier nog verstilder en intimistischer. Een waardig muzikaal einde van een artiest die vervolgens in het niets opgelost lijkt. Hij geeft geen interviews meer en treedt niet meer op.
Dit jaar schijnt er een tribute-plaat uit te komen, alsmede een boek. Dat is natuurlijk fijn, maar veel liever zag ik Talk Talk of Mark Hollis zelf opnieuw iets uitbrengen. Maar dat zal wel onvervuld verlangen blijven. Gelukkig kan ik altijd putten uit het kleine, doch rijke oeuvre van deze band en zijn bandleider. Dit heb ik de afgelopen dagen dan ook weer ruimschoots gedaan. Met als luistervrucht o.a. dit verhaal.