FilmMousique

Dit jaar bezocht ik samen met mijn zoon de bioscoop om aldaar True Grit van de gebroeders Coen te bekijken. We waren diep onder de indruk van deze geweldige western. Zelf werd ik ook geraakt door de filmmuziek. Ik vroeg een vriend – die vele malen beter in downloaden is dan ik – of hij de soundtrack voor me wilde branden. Intussen heb ik de cd in mijn bezit en ik heb het nu twee keer geprobeerd. In het begin word ik zeker weer geraakt door de filmmuziek van Carter Burwell, maar ergens halverwege raak ik geïrriteerd door de bombast. En het telkens weer terugkerend thema (hoe mooi dat ook is; de hymn Hold to God’s unchanging hand) begint bijna te vervelen. Dan heb ik het nog niet over de huisgenoten die zich soms wezenloos schrikken als er weer zo’n pompeus stuk muziek voorbijkomt. Dan maar weer Innocence Mission in de cd-speler… Hoe komt het toch dat filmmuziek buiten de bioscoop het vaak niet zo goed doet? Laat ik het bij mijzelf houden: waarom is de afdeling Soundtracks in mijn cd-kast relatief zeer klein? Dat komt omdat muziek en film zeer vaak een twee-eenheid vormen, die niet te scheiden is. Neem het thema van Jaws, misschien wel de allerbekendste filmmuziek allertijden. Zonder de beelden van die zinderende spanning – komt die gruwelijke haai wel of niet? (en hoe Spielberg de spanning rekt!) – is het eigenlijk maar een raar stukje muziek. Maar als je ooit de film gezien hebt en je hoort de muziek nu, dan zie je direct zwemmende mensen, die na een tijd hevig beginnen te spartelen, waarna het water rood kleurt. Aangezien ik zulke beelden niet al te vaak op mijn netvlies wil hebben, draai ik deze muziek dan ook eigenlijk nooit.

Over twee-eenheid gesproken. Zo was ik ooit ook diep geraakt door de film Babel, niet in de laatste plaats ook door de schitterende soundtrack van Gustavo Santaolalla. Althans, dat dacht ik, want toen ik de dubbel-cd in huis had, vond ik – louter auditief – nog maar een paar nummers echt de moeite waard en ik heb ‘m heel weinig meer gedraaid. Ik word eerlijk gezegd ook behoorlijk zenuwachtig van die smeltkroes van wereldmuziek. Nog een ander voorbeeld: ik had van mensen gehoord dat de filmmuziek van Hable Con Ella prachtig was. Ik zag de cd ergens liggen en schafte hem blind aan. Opnieuw werd dit een teleurstelling, omdat de muziek zonder de beelden niet tot leven kwam en ook hier weer vaak veel te bombastisch was. Geldt dit eigenlijk ook niet voor grote filmmuziekcomponisten als John Williams, Howard Shore en John Barry? Ze maakten stuk voor stuk muziek bij klassiekers als ET, The Lord of the Rings en James Bond, maar wie draait zulke soundtracks voor z’n lol? Ik niet.

Toch is er wel filmmuziek die bij mij buiten de (thuis)bioscoop standhoudt. Ik wil hier allereerst de maestro zelf noemen: Ennio Morricone. Niet voor niets wijden Danger Mouse en Daniele Luppi een compleet album aan deze Italiaanse grootmeester van de filmmuziek. Waarom? Zijn muziek is in zichzelf al zo filmisch, dat je deze ook goed kunt draaien buiten de filmbeelden om. Dat geldt m.i. ook voor de gouden combinatie van Nick Cave en Warren Ellis. Deze spelen niet alleen samen op het poppodium, waarbij ze in de vorm van Grinderman zelfs vuig kunnen rocken, maar ze maken ook filmmuziek. Zelf heb ik hun soundtracks van The Proposition, The Assassination of Jesse James by the Coward Robert Ford en The Road. Vooral de laatste twee herbergen muziek van onaardse schoonheid in zich, die menig zondagavond in huize Van den Berg extra weemoedig en aangenaam heeft gemaakt. Ik wil hier ook nog Yann Tiersen noemen. Zijn filmmuziek bij Amélie mag dan intussen hetzelfde lot als Play van Moby zijn beschoren – oftewel te vaak gehoord in docu’s en reclames – het is en blijft prachtige Franse muziek. De eerlijkheid gebiedt wel te zeggen dat Tiersen voor Amélie vooral flink in zijn al bestaande oeuvre heeft gegraaid. Voor die film maakte hij maar een paar nieuwe nummers. Daarentegen ging hij voor de film Goodbye Lenin wel achter de piano zitten en maakte een al even mooie soundtrack, die ook prima te genieten is buiten de beelden van Wolfgang Becker.

We hebben het tot nu toe wel over soundtracks gehad met voornamelijk instrumentale muziek van één componist. Een regisseur kan het ook anders aanpakken: hij kiest van overal vandaan een aantal liedjes, die prima bij de filmscore passen. Het geniaalst daarin vind ik Quentin Tarantino. Het legde de bandjes en artiesten trouwens ook geen windeieren. Hoe George Baker (sic!) door Reservoir Dogs opeens hip werd, is intussen geschiedenis. Hetzelfde geldt voor het totaal onbekende bandje Shivaree dat door Kill Bill opeens wereldberoemd werd (ik moet eerlijk bekennen, dat ik sindsdien alles van deze band heb…). Maar terug naar Tarantino. Geheel post-modern stelt hij eclectisch zijn soundtracks samen. En de liedjes passen bijna altijd perfect. Bovendien zijn deze albums zo gevarieerd dat ze heel goed te beluisteren zijn. Een andere film van de Coen Brothers, O Brother, where art thou?, is in z’n geheel gebaseerd op een liedjes-soundtrack. Sterker nog: de liedjes dragen de film. Onder bezielende leiding van producer T Bone Burnett werd de crème de la crème van de country gevraagd om hun liedjes in te zingen. Het gaf zelfs een wereldwijde boost aan de americana. Deze cd -inclusief het latere live-album – is me zeer lief, tot op de dag van vandaag. En ook deze kan ik prima beluisteren buiten de filmbeelden om.

Tussen twee haakjes. Waarom moet een film altijd omkranst zijn door muziek? Recent keek ik naar Caché van Michael Haneke. Deze film heeft niet eens een soundtrack. Nergens is er muziek te horen. Mis ik die? Nee, bij deze film past het perfect. Carter Burwell schreef trouwens ook de soundtrack voor No Country for old Men, een andere kraker van The Coen Brothers. Hij had hier aanmerkelijk minder werk aan. De soundtrack is namelijk minimaal. Grote gedeelten van de film zijn zonder muziek, wat ook hier de spanning tot ijzigwekkende hoogte brengt.

Tot slot. Natuurlijk, er is prachtige filmmuziek. Maar die soundtracks die los op zichzelf kunnen staan, passen bij mij tot nu toe op twee plankjes. Veel meer ruimte in mijn cd-kasten wordt ingenomen door muziek, die niet voor films geschreven is, maar wel zeer filmisch is. Toevallig zit Songs from before van Max Richter in mijn cd-speler, terwijl ik dit schrijf. Dit album roept bij mij al zoveel beelden op. Dat geldt ook voor platen van Mogwai, Tin Hat, Johann Johannsson, Arvo Pärt, Brian Eno, enz. Een compilatie als For Nihon staat zelfs vol met zulke muziek. Eigenlijk is zulke filmische muziek – muziek der verbeelding noemt Jan Willem Broek dat – mij het liefst.